Na czym polega mediacja?
autor: Sędzia Agnieszka Rękas
Mediacja to dobrowolne porozumienie pomiędzy pokrzywdzonym i sprawcą w celu naprawienia wyrządzonych szkód materialnych i moralnych przy pomocy neutralnej osoby, jaką jest mediator. Pozwala pokrzywdzonemu na wyrażenie jego uczuć, a także oczekiwań i potrzeb. Przestępcy pozwala na przyjęcie odpowiedzialności za skutki przestępstwa oraz podjęcie związanych z nią działań. Sprzyja trwałemu zakończeniu konfliktu między stronami lub jego złagodzeniu. Podstawą, na której opiera się postępowanie mediacyjne jest sprawiedliwość naprawcza. W sprawiedliwości karnej punktem zainteresowania jest głównie przestępstwo i przestępca. Nie ma w niej zbyt dużo miejsca dla pokrzywdzonego. Łamanie prawa wyrównuje się poprzez ukaranie sprawcy. W sprawiedliwości naprawczej łamanie prawa wyrównuje się poprzez naprawienie szkody, a pokrzywdzony w sposób aktywny uczestniczy w podjęciu decyzji. W centrum uwagi skupiają się problemy i potrzeby pokrzywdzonego. Idea mediacji jest symptomem unowocześniania procesu karnego. Powstała z potrzeb praktyki, zadośćuczynienia za wyrządzoną szkodę czy doznaną krzywdę oraz z nowego spojrzenia na filozofię odpowiedzialności karnej. Nadaje stronom większą autonomię w zakresie rozporządzania swoimi prawami. Zawiera w sobie również restytucję, jako przejaw pogodzenia sprawcy z ofiarą. Restytucja staje się jednym z celów procesu. Z filozofią odpowiedzialności karnej związana jest dopuszczalność pertraktacji stron. Szczególnie przy przestępstwach drobnych, należy rozważyć, czy postępowanie karne powinno być ukierunkowane przede wszystkim na wygaszenie konfliktu karnego w sytuacji, gdy sprawca naprawił szkodę wyrządzoną przestępstwem. W zakresie przestępstw o większym ciężarze gatunkowym, gdzie w ściganie zaangażowany jest interes społeczny, dopuszczalność pertraktacji stron powinna mieć ograniczony charakter.
Mediacja ułatwia rozwiązanie konfliktu drogą bez przemocy. Zaczyna się i kończy w prokuraturze (na Policji) lub w sądzie, jednakże odbywa się poza wymiarem sprawiedliwości i jest od tego wymiaru niezależna. Prowadzona jest w atmosferze całkowicie odformalizowanej i sprzyjającej swobodnym wypowiedziom oraz rozładowaniu emocji, gdy pokrzywdzony i sprawca są partnerami i podmiotami, gospodarzami procesu, a nie osobami pełniącymi ściśle
określone, przeciwstawne role.
Mediacja sprzyja koncentracji materiału dowodowego, dążeniu do rozpoznania sprawy na pierwszym terminie rozprawy czy posiedzenia. Wówczas sprawca przestępstwa jak najszybciej odpowie za swój czyn, a pokrzywdzony równie szybko otrzyma należną mu satysfakcję. W praktyce orzeczniczej mediacja jest wykorzystywana w szczególności ze względów pragmatycznych. Skrócenie czasu rozpoznania sprawy jest prawidłowe z punktu widzenia oceny sprawnego orzekania w wymiarze sprawiedliwości, a także ze względu na międzynarodowe standardy w zakresie ochrony praw człowieka (art. 6 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka). Jest także konstytucyjną gwarancją wolności i praw obywatelskich.
Lepsza informacja, większy zasób wiedzy, jak i lepsze zaznajomienie się z tą instytucją stwarza duże szanse dla powodzenia mediacji, co oznacza również brak jej nadużywania, korzystania z niej w celach innych niż przewidują przepisy.
Mediacja ma uzupełnić istniejący system rozwiązywania konfliktów i sprawić, by do sądów docierały sprawy, których nie udało się rozwiązać poza sądem, przez inne powołane do tego instytucje.